Nguy cơ động đất tại Việt Nam: Động đất có thể “thức giấc”
Nguy cơ động đất là vấn đề được giới khoa học ngày càng quan tâm tại Việt Nam, nhất là sau trận động đất lớn xảy ra tại Myanmar ngày 28/3 vừa qua. Sự kiện này khiến các chuyên gia cảnh báo rằng, nhiều đới đứt gãy “ngủ yên” trên lãnh thổ Việt Nam vẫn đang tích tụ năng lượng âm thầm, có thể gây ra những trận động đất mạnh trong tương lai.
Theo GS Phan Trọng Trịnh từ Viện Địa chất, mặc dù Việt Nam không nằm trực tiếp trên ranh giới các mảng kiến tạo lớn, nhưng lại chịu tác động mạnh mẽ từ va chạm giữa mảng Ấn Độ và mảng Á – Âu. Từ sự dịch chuyển này, hàng loạt đới đứt gãy đã hình thành, đặc biệt là tại miền Bắc và miền Trung.
Đứt gãy sông Hồng – mạch ngầm tiềm ẩn
Trong số đó, đứt gãy sông Hồng là hệ thống đáng lo ngại nhất. Nó kéo dài từ tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) đến đồng bằng Bắc Bộ, từng gây ra trận động đất mạnh 6,8 độ tại Điện Biên vào năm 1935. Các nghiên cứu cổ địa chấn đã tìm thấy dấu tích của những trận động đất cổ như lớp đất bị nứt, trượt và trầm tích bị biến dạng.
Thông qua mô hình toán học tính toán mô men động đất và tốc độ trượt của đứt gãy, các nhà khoa học ước tính đứt gãy sông Hồng có thể phát sinh động đất từ 6,9 đến 7,1 độ Richter – mức đủ để gây thiệt hại nghiêm trọng nếu xảy ra gần khu dân cư hoặc công trình trọng yếu.
Không chỉ có sông Hồng…
Ngoài ra, các đới đứt gãy khác như Sơn La, Lai Châu – Điện Biên hay vùng ven biển miền Trung cũng đang cho thấy dấu hiệu hoạt động từ hàng nghìn năm trước, thuộc kỷ Holocen. Dù chưa xảy ra trận động đất lớn trong thời gian gần đây, không thể loại trừ khả năng chúng sẽ “thức giấc” trong tương lai.
PGS Nguyễn Hồng Phương từ Viện Vật lý Địa cầu cho biết, cả nước có hơn 40 hệ đứt gãy cấp 1 và 2, trong đó đứt gãy sông Hồng là một trong những khu vực có nguy cơ địa chấn cao nhất. Dữ liệu quan trắc hiện tại cho thấy hai cánh của đứt gãy này vẫn đang di chuyển với tốc độ khoảng 3–5 mm mỗi năm – dấu hiệu cho thấy năng lượng vẫn đang tích tụ một cách âm thầm.
Yên lặng không có nghĩa là an toàn
Theo các chuyên gia, hiện tượng “yên tĩnh địa chấn” không đồng nghĩa với an toàn. Trái lại, chính sự im ắng kéo dài hàng trăm năm lại là dấu hiệu cho thấy nguy cơ đang tiềm ẩn bên trong. Khi năng lượng tích tụ đạt đến giới hạn, sự phóng thích có thể tạo ra những trận động đất lớn và bất ngờ.
Cần nâng cấp hệ thống cảnh báo và quy hoạch kháng chấn
Để chủ động ứng phó với nguy cơ động đất, các nhà khoa học khuyến nghị cần đầu tư mạnh hơn vào hệ thống quan trắc địa chấn và GPS. Việc xây dựng mô hình ba chiều cho các đứt gãy – bao gồm hướng, độ dốc, tốc độ dịch chuyển – sẽ giúp dự báo chính xác hơn nguy cơ động đất.
Song song đó, các bản đồ nguy cơ địa chấn cần được tích hợp vào quy hoạch xây dựng các công trình trọng yếu như thủy điện, bệnh viện, nhà máy điện và giao thông liên vùng. Quy chuẩn kháng chấn cũng cần được áp dụng nghiêm ngặt hơn, đặc biệt ở những khu vực nằm gần các đới đứt gãy có khả năng hoạt động.
